Historia i kultura

Puszcza Knyszyńska to nie tylko przyroda, jest to obszar o ciekawej historii i bogatej kulturze. Pierwsze ślady osadnictwa ze schyłku paleolitu dokumentują prymitywne, krzemienne narzędzia odnajdywane na stanowiskach archeologicznych. W rejonie Supraśla odkryto dowody obecności tzw. ceramiki sznurowej (2800–2200 p.n.e.). Na epokę brązu datuje się kompleks kopalni krzemienia, którego ślady znajdują się na terenach leśnych nad strumieniem Krzemianka. Cały okres średniowiecza to ekspansja osadnicza rozwijająca się na pograniczu polsko-litewskim. Rzeka Supraśl, dawniej Sprząśla stanowiła przez długi okres granicę pomiędzy Litwą i Mazowszem. Okres panowania Jagiellonów wiąże się z intensyfikacją osadnictwa i powstaniem większych miejscowości, jako lokalnych centrów życia społecznego, religijnego i politycznego. Są to, znajdujące się obecnie na obrzeżach Parku: Krynki, Gródek, Wasilków i Knyszyn, a także Supraśl, którego powstanie zapoczątkowała budowa prawosławnego zespołu klasztornego.

Zdjęcie przedstawia monaster w Supraślu na tle zachodzącego słońca. Fotografia robiona od strony rzeki.
Monaster

Ważny okres w historii Puszczy Knyszyńskiej, to panowanie Zygmunta Augusta, powstanie Knyszyna oraz przeprowadzone przez królową Bonę reformy administracyjne: pomiara włóczna, trójpolówka, nowy układ przestrzenny wsi, podział puszczy na ostępy. Od tego okresu datuje się bardziej zorganizowany system eksploatacji zasobów naturalnych Puszczy Knyszyńskiej przejawiający się powstawaniem licznych smolarni, tartaków, wylesianiem dolin rzecznych i poszerzaniem terenów rolniczych. W historii Puszczy Knyszyńskiej zapisały się dwa powstania narodowe skierowane przeciw Rosji: w 1830 roku Powstanie Listopadowe i w 1863 Powstanie Styczniowe. W czasach I i II wojny światowej znaczne obszary Puszczy zostały objęte rabunkową gospodarką leśną, którą ułatwiła wybudowana wówczas sieć kolejek wąskotorowych. Bogata historia obszaru znajduje potwierdzenie w mozaice kulturowej i narodowościowej. Po wojnach w XVII w, które zdziesiątkowały miejscową ludność, na północno-wschodnich rubieżach Puszczy osiedlano Tatarów, których obecne ośrodki kulturowe i religijne (meczety) znajdują się w Kruszynianach i Bohonikach.  W wyniku II wojny światowej w dużej mierze zostały zniszczone elementy kultury żydowskiej oraz ewangelickiej. Obecnie Puszcza Knyszyńska jest obszarem, na którym współegzystują ze sobą wyznawcy: katolicyzmu, prawosławia oraz islamu.

Dla Supraśla, siedziby PKPK i Puszczy Knyszyńskiej ważna była historia i działalność rodziny Zachertów. Wilhelm Fryderyk Zachert, który był znanym przemysłowcem w Zgierzu, przekształcił w XIX w niewielką osadę przyklasztorną, jakim był Supraśl, w znaczący ośrodek produkcji włókienniczej, do którego sprowadził rodziny tkaczy, budując im 300 domów i przesądzając w ten sposób o zachowanym do dziś układzie przestrzennym miasta.

Zdjęcie przedstawia siedzibę Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej czyli dworek Zacherta. Na pierwszym planie widok zielonych drzew i krzewów w tle biały jednopiętrony domek z czerwoną dachówką.
siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej

Innym potentatem, który założył fabryki włókiennicze w Supraślu był Adolf Buchholtz. Przekształcił on wcześniejszą i skromniejszą budowlę w okazały pałac zbudowany w stylu eklektycznym, z elementami włoskiego renesansu i secesji. Dziś mieści się tu Liceum Plastyczne. Osoby znaczące i współcześnie wpisane w historię Parku to Prof. Witold Sławiński (1888–1962), patron Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, botanik, mikrobiolog, leśnik, krajoznawca, historyk i znawca sztuki. Zachwycony przyrodą regionu, opracował prekursorski plan utworzenia obszaru chronionego na terenie Puszczy Knyszyńskiej, obejmujący około 283 ha powierzchni. Pierwotny projekt nie został wdrożony, ale idea Profesora przetrwała i została zrealizowana w obecnej formie Parku Krajobrazowego. Wielkim znawcą i miłośnikiem przyrody Podlasia był  zmarły wybitny artysta fotografik Wiktor Wołkow (1942–2012), mieszkaniec Supraśla. Był autorem licznych wystaw krajowych i zagranicznych oraz albumów fotograficznych. Za swoją twórczość został odznaczony medalem Zasłużony dla Kultury Gloria Artis oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.